Nauka objašnjava zašto je fudbal najpopularniji, ali i zašto gubi draž i privlačnost

Brojna ispitivanja pokazuju da je fudbal najpopularniji sport na svijetu.

On ima oko 3.5 milijardi poklonika, drugi je kriket s 2.5 milijarde, treća košarka s 2.4 milijarde, četvrti hokej s 2 milijarde, a peti tenis s 1 milijardom.

Uz to, oko 250 miliona ljudi redovno igra fudbal. Postoje brojni razlozi zašto je tako, no među ključnima se najčešće navode brzina, nepredvidljivost, demokratičnost i društvenost fudbala.

Fudbal je demokratičan sport radničke klase

Nešto slično fudbalu igrali su još prije 3000 godina Asteci, ali i drevni Kinezi, Grci, Rimljani te narodi Australije, Okeanije i drugih dijelova svijeta. Najstariji zapisi o igri u kojoj se nogom pokušava zabiti gol koji brani golman, potiču iz 1633. Posebnu popularnost stiče u Evropi u 19. stoljeću, posebno u zemljama engleskog govornog područja u kojima se formiraju brojni fudbalski klubovi. Iz Evrope se potom širi svijetom, posebno po kolonijama.

Njegovoj popularnosti u velikoj mjeri pridonosi činjenica da ga može igrati praktično svako, svuda, bez posebnih uslova. Na primjer, za košarku je važan preduslov da osoba bude visokog rasta, a potreban je i koš postavljen na ploči te ravna površina od koje će se posebno dizajnirana lopta dobro odbijati. Zahtjevi za hokej još su veći.

Sociolog dr. sc. Krešimir Krolo sa Sveučilišta u Zadru kaže da čovjek može doslovno bilo što šutirati na ulici unutar nekih imaginarnih linija i već se stvara neka struktura fudbalske igre.

„U tom smislu fudbal je jako demokratičan. U promotivnim materijalima FIFA-e često se nađu snimci ljudi koji su na nekom kraju svijeta na polju doslovno zaboli dva štapa u zemlju i u prašini zaigrali igru koja je u svojim temeljnim svojstvima identična onome što igra neko na igralištu u nekim bogatim zemljama poput skandinavskih“, kaže Krolo.

Ističe da je fudbal takođe jedini pravi sport radničke klase.

„U Evropi se razvija i postaje posebno popularan u vrijeme industrijalizacije. On takođe ima potencijal da bude identitetska priča, na lokalnom, regionalnom ili nacionalnom nivou. Stoga stvara određena rivalstva, a svjetska prvenstva posebno bude osjećaj nacionalnog identiteta“, tumači Krolo.

„Budući da ima određenu kompleksnost, može se analizirati na više nivoa pa tako može privlačiti i više slojeve društva“, tumači sociolog.

Konačno, fudbal je takođe vrlo društven sport, s gledaocima koji se okupljaju na stadionima i u barovima kako bi navijali za svoje omiljene timove. Njegova dinamika je takva da omogućuje i potiče okupljanja i zajedničko praćenje i navijanje, često vrlo slobodno i glasno.

Fudbal je vrlo nepredvidljiv

Važna draž fudbala je, između ostalog, i to što je jedan od najmanje predvidljivih sportova.

Naučnici Laboratorije Los Alamos u New Mexicu objavili su 2006. analizu više od 300.000 utakmica u pet sportova odigranih tokom jednog stoljeća.

Ona je pokazala da je značajno veća vjerovatnoća da će fudbalske utakmice u engleskoj Premier ligi završiti iznenađenjem i pobjedom autsajdera nego utakmice u glavnim ligama američkog fudbala, bejzbola, hokeja i košarke.

Tim je utvrdio da su, otkako su se počeli bilježiti rekordi, prije 1890., šanse za preokret u fudbalu bile dosljedno veće nego u bilo kojem drugom američkom sportu – u fudbalu su autsajderi pobjeđivali u 45% slučajeva, a u američkom fudbalu u samo 36% slučajeva.

Jedan od razloga za to je što je to igra s malim brojem bodova u poređenju s igrama kao što je, na primjer, košarka. Za svaku priliku za postizanje pogotka koja se pojavi veća je vjerovatnoća da će bolji tim postići pogodak.

U utakmicama u kojima postoji malo prilika za postizanje pogotka, bolji tim može propustiti tek nekoliko prilika i izgubiti utakmicu. U košarkaškoj utakmici, u kojoj bolji tim može dobiti 40 ili više prilika za postizanje pogotka, propustiće tek neke, ali će većinu postići, tako da je vjerovatnoća da će pobijediti veća.

Neki američki stručnjaci za sport stoga zamjeraju fudbalskim organizacijama što održavaju stroga pravila, poput pravila o ofsajdu, zbog kojih se na utakmicama u prosjeku postiže relativno malo golova - oko 2.65 golova u Premier ligi - zbog čega je element sreće u ishodu izraženiji.

Osim toga, u fudbalu, kao i u svim timskim sportovima, postoji mnogo varijabli kao što su vještina, taktika, kondicija, komunikacija ili njen nedostatak te fizička spremnost i psihološko stanje igrača. Jedan vođa na terenu može pokrenuti igrače kada im padne moral.

S druge strane, jedan igrač koji ima loš dan može uticati na cijeli tim. Osim toga, jedna odluka sudije može promijeniti rezultat, a razlika između briljantnog gola koji će donijeti pobjedu i promašaja može biti tek nekoliko centimetara na koje mogu utjecati teren ili neke druge okolnosti.

Popularnost klađenja

Ne treba zanemariti ni činjenicu da popularnosti fudbala doprinosi i popularnost klađenja na fudbalske utakmice. Naime, fudbal je jedan od najpopularnijih sportova za klađenje iz brojnih razloga. Dio te popularnosti očekivano proizlazi iz popularnosti samog fudbala, a dio iz velike dostupnosti klađenja na fudbal – malo je zemalja i gradova koji nemaju kladionice koje to legalno omogućuju.

Takođe, u svijetu se konstantno održava niz utakmica i takmičenja koja omogućuju učestalo klađenje.

Nadalje, timovi i igrači toliko su slavni da ih ljudi širom svijeta dobro poznaju. Mnogi navijači uživaju pratiti određene igrače i timove i poznaju ih dovoljno dobro da razumiju njihove snage i slabosti, što im omogućuje donošenje boljih odluka kada se radi o klađenju na pobjednike. Ili barem misle da mogu donijeti dobre odluke.

Konačno odnos uloga i dobitka u klađenju u fudbalu je velik zbog velikog broja ljudi koji se klade, što podrazumijeva da je u igri velika količina novca.

Jedan od najvećih dobitaka u istoriji fudbala dogodio se 2001. godine kada je Mick Gibbs, krovopokrivač iz Staffordshirea, zaradio nevjerovatnih 500.000 funti nakon što je stavio 30 penija na opkladu s izgledima od 1,6 milijuna prema jedan.

Fudbal i fizika su povezaniji nego što se čini

Izv. prof. dr. sc. Davor Horvatić s Fizičkog odsjeka PMF-a u Zagrebu kaže da su, kada se spomenu fizika i fudbal, prve asocijacije mehanika i aerodinamika.

„Rijetko ko ostane ravnodušan na iskorištavanje kompleksne aerodinamike kod slobodnih udaraca, no veza fizike i fudbala ide puno dublje od toga“, kaže Horvatić.

„Autori u tekstu spomenutih istraživanja su fizičari, a njihov rad odnosi se na dinamiku kompleksnih sistema. Fudbalska utakmica i njezina dinamika određeni su nemjerljivom količinom varijabli od kojih su mnoge diktirane tzv. nasumičnim procesima. Koliko puta neočekivano odbijena lopta odluči rezultat i koliko se god trudili smanjiti uticaj nasumičnosti, na primjer, u timovima sačinjenim od izuzetno talentovanih igrača, ne možemo je ukloniti.

Tim kojem se nasumičnosti poklope može imati niz dobrih utakmica i onda dvije-tri loše i odmah se traže razlozi tome. Naš mozak teško se nosi s uticajem slučajnih događaja, sve mora imati uzrok i smisao. Fudbal je jedan od sportova u kojem se najviše traže razlozi i uzroci ishodima tamo gdje ih nema niti ih ima smisla tražiti. No, kada bi pristupali tome racionalno, o čemu bismo slušali i čitali nakon utakmica?“ poentira Horvatić.

„Pored same igre, fizika i zakoni statističke fizike u fudbalu prisutni su kod diobe zarade, cijene pojedinih igrača, razvojnih puteva pojedinih igrača itd. Dinamički sistemi takođe igraju ulogu kao prediktori pojedinih zdravstvenih stanja i fizičkih kapaciteta igrača. Koliko god nam se činilo da su fizičari i fudbaleri dva odvojena svijeta, s razvojem novih tehnologija postaju sve više povezani“, zaključuje naš fizičar.

Fudbal gubi privlačnost

No, brojni skandali koji se posljednjih godina vezuju uz fudbal, uključujući s jedne strane posljednju odluku da se organizacija prvenstva povjeri Kataru te s druge strane kriminal i nasilje koji se povezuju s fudbalom, čine da taj omiljeni sport gubi na svojoj privlačnosti.

Krolo kaže da fudbal danas, kako se sve više komercijalizuje, postaje sve teže dostupan za prosječne navijače jer si malo ko može priuštiti posjetu nekoj vrhunskoj utakmici, a posebno svjetskom prvenstvu.

„Nažalost, on posljednjih godina sve više gubi osobine sporta radničke klase i zajednice, koja ga je stvarala. Sve više se javljaju tenzije između činjenice da fudbal postaje skup spektakl velikih takmičenja koja organizuje FIFA i potrebe navijača da on bude sport u kojem će sudjelovati s porodicama i prijateljima, jednom sedmično, kada će moći bodriti svoj tim bez obzira igrao dobro ili loše“, ističe Krolo.

„Imam utisak da svjetska prvenstva posljednjih godina gube romantičnost koju su imala u 20. stoljeću. Sve je manje pasioniranih ljubitelja fudbala koji sebi mogu priuštiti prisustvovanje na njima. Stoga fudbal sve više postaje jednokratni spektakl koji će na stadionu gledati ljudi koji imaju dovoljno novca da si ga mogu priuštiti, a ne oni koji ga istinski prate i razumiju.

Problem je u tome što se integrativan, pozitivan faktor fudbala koristi da bi se ostvarivali neki ciljevi koji su dijametralno suprotni toj ideji. Kada vidite ko dobija domaćinstva, od Rusije 2018. i Katara 2022., to su sve zemlje koje nemaju dobru istoriju i tradiciju demokratičnosti. Posebno to vrijedi za Katar, kada govorimo o radničkim pravima.

Svjetsko prvenstvo u sportu koji je potekao iz radničke klase, ne bi se trebalo održavati u državi koja izuzetno grubo krši prava radnika imigranata. Ako je vjerovati svim izvještajima koje čitamo, tamo je nekoliko hiljada radnika umrlo gradeći infrastrukturu za prvenstvo. To su krajnosti koje stvaraju velike tenzije tako da su čak mnoge navijačke gtrupe širom Evrope, koje njeguju dugu tradiciju povezanosti fudbala sa svojom zajednicom, pozvale na bojkot ovog prvenstva“, poručio je Krolo.

Fudbal postaje sve predvidljiviji, a uticaj publike sve manji

Drugi razlog zbog kojeg fudbal gubi draž je to što rezultati utakmica postaju sve predvidljiviji te to što uticaj igranja na domaćem terenu postaje sve slabiji.

Dvojica istraživača sa Sveučilišta u Oxfordu objavila su krajem 2021. u časopisu Royal Society Open Science analizu koja je pokazala da tokom posljednjih nekoliko decenija ishodi utakmica Evropske lige profesionalnog fudbala postaju sve predvidljiviji. U svojem radu Victor Martins Maimone i Taha Yasseri analizirali su ishode 88.000 utakmica više timova odigranih od 1993. do 2019.

Proučavajući podatke, istraživači su otkrili da su predviđanja njihovog modela postajala sve bolja prema posljednjim godinama. Pokazalo se da je njihov model za novije utakmice tačno predviđao ishode s tačnošću od oko 75%.

Takođe su primijetili da je najuticajniji faktor u tačnosti predviđanja bila nejednakost u resursima, odnosno u bogatstvu klubova. Iz toga proizlazi da bogati klubovi, koji mogu platiti najbolje igrače, sve sigurnije pobjeđuju, što im pak omogućuje da se još više bogate. Na taj način stvara se začarani krug i sve dublji jaz koji jača predvidljivost ishoda.

Konačno, analiza je pokazala da je prednost igranja na domaćem terenu, koja se kretala oko 30%, s vremenom oslabila do te mjere da više nije bila faktor u ishodu utakmice. Zbog toga se smanjio uticaj navijača, a time i draž navijanja.

VAR smanjuje privlačnost gledanja fudbala

Brojni navijači žale se da je korištenje videonadzora kao pomoći u suđenju smanjilo doživljaj fudbala.

Ispitivanja su pokazala da je čak 95% navijača koji su iskusili VAR na stadionima i 94% koji su gledali utakmice na TV-u s odlukama u kojima je korišten VAR reklo je da je taj sistem učinio gledanje utakmica manje ugodnim, među ostalim, zbog predugih prekida zbog donošenja presuda. 95% navijača takođe nije sretno zbog toga što im VAR uskraćuje spontano veselje slavljenja golova.

Istraživanje Udruženja fudbalskih navijača (FSA) pokazalo je da bi više od 40% navijača moglo odustati od gledanja fudbala uživo zbog uticaja VAR-a.

Izvor: index.hr